Człowiek z innej planety (Marta Tomczyk-Maryon, „Wyspiański”)

Wyspiański

 

Tak, wiem aż za dobrze. Wyspiański. Chała, nudy i dłużyzny, na dodatek wierszem. Chochoły mu tańcują i w zasięgu wzroku ani jednego wampira. To nie są lektury na dzisiejsze czasy. A jednak spróbuję powalczyć, gdyż jest okazja, nawet niezbyt przeterminowana. W 2009 roku PIW wydał bowiem biografię Wyspiańskiego autorstwa Marty Tomczyk-Maryon.

Autorka zaczyna książkę od wystawienia swemu bohaterowi pomnika,

wysławiając Wyspiańskiego jako najwszechstronniejszego z polskich artystów, geniusza, który „przewidywał nowe prądy i wytyczał kierunki w sztuce”, podkreślając jego europejskość, ale i silne zakorzenienie w polskości, głęboką znajomość „skomplikowanej polskiej psychiki, trudnego patriotyzmu, wszystkich wzniosłości i upadków”. Trudno się z tym nie zgodzić, nawet jeśli ma się o Wyspiańskim jedynie rozproszoną wiedzę z podręczników szkolnych. „Stanisław Wyspiański – kończy Tomczyk-Maryon swoją przedmowę – to rzadki klejnot, którym powinniśmy się szczycić”. To też bez wątpienia prawda, ale mnie osobiście rażą tego rodzaju stwierdzenia w biografiach, sugerują bowiem, że ich autorzy stworzyli raczej hagiografię niż rzetelną opowieść o życiu i twórczości wybranej postaci. Na szczęście w tym wypadku to pierwsze wrażenie okazuje się mylne i szybko idzie w niepamięć.

Mamy bowiem do czynienia z niezwykle udaną próbą przedstawienia niełatwego, choć niedługiego życia Wyspiańskiego i wielości jego zainteresowań artystycznych:

„wielki malarz, wielki designer, wielki grafik, wielki dramaturg, wielki inscenizator, wielki reformator teatru, wielki wizjoner”.

I to wszystko w ciągu zaledwie 38 lat. Autorka zdołała zachować proporcje w opisie biografii i twórczości, oparła się pokusie obfitego cytowania wspomnień, listów, wierszy, dobierając fragmenty najcelniejsze, najlepiej komentujące opisywane wydarzenia. Styl jest naturalny, bez pustosłowia. Wyspiański nie jest traktowany jak brązowy pomnik, to żywy człowiek ze wszystkimi wątpliwościami, chwilami załamania czy zwątpienia. Staje się przez to bliższy, bardziej zrozumiały. Widać, że Tomczyk-Maryon narzuciła sobie dyscyplinę pisania: zamknęła swą opowieść na nieco ponad 250 stronach. Przyznam, że po zakończeniu czytania poczułem niedosyt i chęć zgłębienia biografii Wyspiańskiego, a rzadko mam tego rodzaju odczucia. Zbyt często książki biograficzne są tak przeładowane szczegółami, zwykle drugorzędnymi, że odkładam je z ulgą i całkowitym zamętem w głowie. W natłoku detali ginie bohater, z trudem mogę wskazać najważniejsze jego cechy, zasadnicze wydarzenia z jego życia. Tym większe uznanie należy się autorce za stworzenie tak klarownego portretu. Książkę uzupełniają zamieszczone w tekście czarno-białe fotografie Wyspiańskiego, jego rodziny i przyjaciół, wybranych dzieł. Kolorami pysznią się trzy barwne wkładki ilustracyjne.

Na zakończenie nie odmówię sobie przytoczenia mojej ulubionej anegdoty.

Geniusz geniuszem,

ale nie wszystko zawsze się Wyspiańskiemu udawało, przynajmniej z punktu widzenia zwykłych śmiertelników. Zaprojektował bowiem wyposażenie mieszkania młodemu małżeństwu Żeleńskich. Młoda para przebywała w podróży ślubnej, meblowaniem zajęła się teściowa pana młodego, wielbicielka Wyspiańskiego. Efekty były imponujące, ale… Oddajmy głos Boyowi:
Stoliki nocne były na przykład tak olbrzymie, że blat ich sięgał do piersi człowieka; zarazem sprzeciwiały się całkowicie celom użytkowym: ani spojrzeć na zegarek, ani wypić herbatę w łóżku, nic! Olbrzymie fotele w sypialni miały siedzenie o jakieś 10 cm wyższe od normalnych, stolik zaś […] był tak niski, że o kant uderzało się kolanami […]. Bardzo ciężkie, a szalenie niewygodne krzesełka były istnym narzędziem tortur […]. W całym urządzeniu nie było ani jednego mebla, na którym by można spocząć, na każdym trzeba by trwać sztywno wyprostowany. […] W końcu ogarniała nas rozpacz; dojrzewało postanowienie, aby oddać te meble do muzeum, a kupić sobie bodaj ogrodowe, trzcinowe krzesełka i nareszcie – usiąść!

Ostatecznie państwo Żeleńscy pozbyli się mebli przy okazji przeprowadzki, do innego wnętrza po prostu by nie pasowały, a i pewnie chęć wyciągnięcia się w miękkim fotelu wreszcie wygrała z poczuciem, że na co dzień obcuje się z dziełem geniusza. Geniusza, który nie miał zamiaru podporządkować się tak trywialnej zasadzie jak wygoda użytkownika.

** Cytat i tytuł notki pochodzą z Ludzi żywych Tadeusza Boya-Żeleńskiego, szczerze polecam.
 Marta Tomczyk-Maryon, Wyspiański, Państwowy Instytut Wydawniczy 2009.
(Odwiedzono 737 razy, 1 razy dziś)

18 komentarzy do “Człowiek z innej planety (Marta Tomczyk-Maryon, „Wyspiański”)”

  1. No i co, jak mam Ci nie maślić, co? Świetnie napisane i gdyby nie to, że o Wyspiańskim wiem generalnie tyle, że istniał i tworzył, to pewnie zaraz bym próbowała zdobyć to dziełko :D

    Odpowiedz
  2. Hm… Tylko do tej pory niezbyt mnie w jego „rejony” ciągnęło :S Co polecałbyś najbardziej dla osoby niezbyt pozytywnie nastawionej i mało znającej?

    Swoją drogą ciekawe skąd mi się wzięło to delikatne uprzedzenie, nie przypominam sobie jakiejś męki z Wyspiańskim związanej…

    Odpowiedz
  3. Mam Ci dzieła wieszcza polecać? Nie będę tu zgrywał eksperta, bo znam „Wesele” (a jak dzięki lekturze Boya pozna się kulisy, to lektura robi się jeszcze przyjemniejsza) i „Hamleta”. Sam bym chętnie poczytał listy, faza epistolograficzna mnie dopadła jakiś czas temu:P

    Odpowiedz
  4. No właśnie, ja też „Wesele” znam i wiem, że wtedy (patrz: kiedy miałam do czynienia z tym utworem, czyli w liceum) mi się nie podobało, ale były to czasy, kiedy niezbyt mnie interesowały te wszystkie powiązania, metafory itd. Ale chyba wolałabym sprawdzić moje wrażenia z innych utworów, a ewentualnie potem wrócic do „Wesela”.

    Odpowiedz
  5. Te powiązania w „Weselu”, szczególnie towarzyskie, to był niezły skandal. Chyba przypomnę sobie, co Boy o tym pisał i wrzucę jakieś smaczki na zachętę. Inne dramaty spoczywają w pudle, trzeba je odgrzebać i może wtedy coś polecę.

    Odpowiedz
  6. Jaka chała, jakie nudy, jakie dłużyzny, toż to pasjonująca postać! :) Wyspiański jest stale obecny w mojej chałupie, a to się o nim rozmawia, a to się go cytuje, a to wiesza na ścianie portret Zosi Żeleńskiej naszkicowany przez niego w Tenczynku (no dobra, nie jest to ten sam portret, a jedynie kopia, ale cóż począć, skoro oryginał zaginął), a to tęskni za jego witrażami oglądanymi podczas każdej wizyty w Krakowie… :)

    Ależ to musiała być mocna osobowość, skoro bał się go sam Żeleński. :) Biografię Wyspiańskiego oczywiście przeczytam.

    Pozdrawiam!

    Odpowiedz
  7. I tak Ci nic a nic nie przeszkadza, że nigdzie o żadnym wampirze nie napisał? Że w życiu żadnej cytryny w Andaluzji nie przejechał?:)
    A Żeleński się go bał, bo młody był i nieśmiały:)
    PS. Jak ja Cię doskonale rozumiem w kwestii pisania o przeprowadzce na europejskie odludzie:P

    Odpowiedz
  8. :D
    No dobra, niech będzie, brak motywów wampirycznych w pisarskiej i malarskiej twórczości Wyspiańskiego troszeńkę źle o nim świadczy, ale za to bliskie były mu tematy wiejskie, a stąd już tylko krok do cytryn! ;)
    A Żeleński miał pod trzydziestkę, jak z tymi meblami teges, nie był aż tak młody, no. ;)
    PS Ty też nieźle piszesz. :)

    Odpowiedz
  9. Wampirów brak, ale za to upiór w „Weselu” był. Ta sama branża. :)
    Recenzję przeczytałam z dużą przyjemnością. „Rzadki klejnot” we wstępie też mnie zaniepokoił. Cieszę się, że potem było już bez koturnów.
    Zdziwiły mnie skąpe rozmiary tej biografii. Spodziewałabym się raczej opasłego tomiszcza.
    Książka zdecydowanie do przeczytania. Postaram się zdobyć.

    Odpowiedz
  10. Chodziło mi wyłącznie o liczbę stron. Biografie z tej serii są zwykle opasłe. Z drugiej jednak strony życie Wyspiańskiego, niestety, nie trwało zbyt długo.

    Odpowiedz
  11. „Te powiązania w „Weselu”, szczególnie towarzyskie, to był niezły skandal. Chyba przypomnę sobie, co Boy o tym pisał i wrzucę jakieś smaczki na zachętę.” – czy to się gdzieś pojawiło w końcu?

    Odpowiedz
  12. Czytałem biografię Stanisława Wyspiańskiego Tomczyk -Maryon. Książka słaba, nudna, są inne biografie, ale niestety niewiele lepsze. Mimo to warto znać z uwagi na umieszczone tam fakty. Wyzwanie pisarskie pozostaje.

    Odpowiedz

Odpowiedz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.