„Robotnik, rzeźbiarz, obserwator” (David Weiss, „Nagi przyszedłem”)

„Nie ma takiej rzeczy jak natchnienie […]. Jedynie praca. Ciężka praca”, mawiał. I spędzał dni, tygodnie, lata na poszukiwaniu idealnej pozycji, ułożenia rąk, nachylenia głowy. Mawiano o nim, że z powodu tego perfekcjonizmu nie jest w stanie ukończyć żadnej z prac. Był wiecznie niezadowolony ze swych osiągnięć, złakniony uznania, ale nie zamierzał zniżać się do schlebiania gustom publiczności, żeby je zyskać. Zawsze w kontrze do oczekiwań i mód, zawsze przekonany, że ma rację i że w końcu jego sztuka zostanie doceniona.

Niezależny i zdeterminowany

August Rodin urodził się w Paryżu w 1840 roku. Gdy miał pięć lat, ciotka podarowała mu kawałek węgla rysunkowego, a krótkowzroczny chłopiec zaczął namiętnie rysować. Ojciec tępił to zamiłowanie, chciał dla syna stabilnej posady, społecznego awansu. Nie docenił determinacji Augusta, który wbrew wszystkim i wszystkiemu zaczął naukę w szkole rysowniczej, potem imał się rzemieślniczych zajęć, byle tylko móc rzeźbić, opłacić pracownię, materiały, modeli. Od początku był niezależny i zdecydowany iść własną drogą, a mimo to boleśnie przeżywał odrzucenie swoich kolejnych dzieł przez opiniotwórcze gremia. Wykorzystywał miłość młodej szwaczki Rose, by zyskać źródło pieniędzy, ale nie chciał i nie potrafił się jej niczym odwdzięczyć; nad wszystko stawiał pracę – zakochana kobieta i dziecko stanowiły tylko przeszkody, odbierały spokój i mąciły skupienie. Uznanie przychodziło powoli, po serii skandali i protestów, jakie wywołały jego rzeźby, wreszcie pojawiły się zamówienia od rządu i władz miejskich, w tym te najważniejsze: na brązowe drzwi do Musee des Arts Decoratifs i „Mieszczan z Calais”. Napływali też uczniowie – i uczennica: utalentowana Camille Claudel, którą związek z Rodinem wpędzi w chorobę psychiczną.

Egoistyczny geniusz

„Nagi przyszedłem” Davida Weissa to gładko napisana beletryzowana biografia wielkiego rzeźbiarza, zafascynowanego ludzkim ciałem, jego ruchem, dynamiką, zmiennością, wroga wszelkiej statyczności: „Wszystko, co istnieje, jest w ruchu: wszechświat, natura, my sami. Gdy śpimy, serce w nas bije, krąży krew, myśli błąkają się po szerokim świecie”. Jest w nim głód pracy, gorączkowość tworzenia, stałego poszukiwania ideału; jest „obserwatorem, robotnikiem, rzeźbiarzem”, który chce zakląć życie i jego zmienność w brązie lub marmurze. Spala się w tej pracy, zapomina o śnie i jedzeniu, ale zapomina też o najbliższych. Rose, kochanka, modelka, sponsorka, matka jedynego syna, przez całe dziesięciolecia czekała na okruch uczucia, ciepłe słowo, wspólną chwilę – i na tytuł prawowitej żony. Miała w sobie chłopski upór, więc zniosła wszystko i doczekała się ślubu, chociaż niemal na łożu śmierci. Camille Claudel nie chciała dla siebie takiego losu, nie zamierzała się Rodinem dzielić, chociaż też poświęciła dla niego swój wielki talent i, w ostatecznym rozrachunku, zdrowie i życie. Weiss skupia się na Rodinie artyście, geniuszu i po części próbuje usprawiedliwiać jego postępowanie w życiu osobistym trawiącą go twórczą pasją: miłość musi ustąpić sztuce. Widzimy jednak dość (i dość wiele się domyślamy), żeby Rodina jako człowieka nie polubić: jest egoistyczny, skupiony na sobie, nielojalny (co zresztą widać też w jego stosunkach z innymi ludźmi). Chętnie korzysta z cudzych poświęceń, sam nie jest zdolny poświęcić niczego. Odpycha nie tylko zakochane w nim kobiety, ale też zraża do siebie przyjaciół i wpływowych mecenasów: bywa opryskliwy, a wyrażane obcesowo przekonanie o własnej słuszności robi przykre wrażenie wywyższania się. Nic dziwnego, że zostanie doceniony późno i chyba nie zawsze z pełnym przekonaniem. Weiss obszernie kreśli koleje życia Rodina; fascynujące jest obserwowanie jego zmagań z kolejnymi tematami, ciągłego niezadowolenia z rezultatów pracy i prób uchwycenia niedościgłego ideału, co prowadziło do poszerzenia środków wyrazu, łamania ograniczeń – i niezliczonych skandali (nagi Wiktor Hugo na pomniku? Bluźnierstwo!). Mniej zadowalające jest przedstawianie postaci drugoplanowych. Poza wierną i cierpliwą Rose są one dość płaskie, nawet Claudel jest słabo zarysowana, jakby Weiss nie chciał, żeby czytelnik z jej powodu zwątpił w słuszność postępowania Rodina, w to, że u wielkiego artysty sztuka musi być na pierwszym miejscu. Rezultat, przynajmniej w moim przypadku, osiągnął wręcz przeciwny. Przyjaciele, znajomi, zleceniodawcy Augusta są gromadką papierowych postaci, potrzebnych do toczenia z rzeźbiarzem dysput światopoglądowych i o istocie sztuki. Wielkie wydarzenia z historii Francji są sygnalizowane, ale przechodzą niemal niezauważalnie, czy to wojna francusko-pruska, czy sprawa Dreyfusa. Czyta się to na zmianę z przyjemnością i irytacją, czasem lekko poziewując przy szczególnie rezonerskich dyskusjach. Podziw nieodmiennie budzi tylko tytaniczna praca Rodina.

David Weiss, Nagi przyszedłem. Powieść o Rodinie, tłum. Wacław Niepokólczycki, Czytelnik 1973.

Podobne pozycje:

Udręka i ekstaza

Irving Stone