„I tak tu sobie żyjemy” (Jaroslav Rudiš, „Czeski Raj”)

Czeski Raj

 

Sauna „to święte miejsce. Coś jak kościół”. Tu się odpoczywa wśród znajomych, leniwie wymieniając nowinki i życiowe mądrości, tu nie ma miejsca na pośpiech. Przemijają kolejne pory roku, lekarz chorób kobiecych stale radzi wypijać trzy pilznery dziennie na wszystkie dolegliwości, a strażak wiecznie zapomina wziąć prysznic przed wejściem.

„Zabezpieczeni przed światem”

Pamiętająca czasy Gustava Husaka sauna w Czeskim Raju jest miejscem spotkań miejscowych mężczyzn. Tego, co sprzedaje ubezpieczenia, tego, co jest lekarzem chorób kobiecych, tego, co ma przejść na emeryturę, tego, co nie widzi i tego, co rzyga danymi w biurze. I paru innych. Nie znamy ich imion ani nazwisk, za to wiemy, jak układa im się z żonami i szefami, jak się czują, co myślą o kobietach, ile piją, co lubią jeść i co porabiali w młodości. Dzielą się wspomnieniami, udzielają sobie nawzajem rad (jak podrywać kobietę, to tylko na książkę!), zwierzają z problemów. Wydaje się, że ze wszystkim sobie radzą, wszystko widzieli, wszystko przeżyli, ale ostatecznie zaparowana sauna staje kozetką u terapeuty, konfesjonałem, lekarskim gabinetem, miejscem, gdzie można się uwolnić od wszystkiego, co boli, z czym się nie radzi. Azylem: „tu w saunie jesteśmy zabezpieczeni przed światem, my, faceci. Tu nie mają wstępu ani baby, ani problemy, ani choroby. Zostają grzecznie za ścianą”. Choć to oczywiście nie do końca prawda, jeśli zważymy, że o wszystkich tych kwestiach bywalcy rozprawiają niemal nieustannie – tyle że sauna zmienia perspektywę, zapewnia dystans, pozwala filozoficznie podsumować: „No i tak tu sobie żyjemy”.

Prowincjonalny „small talk”

Bywalców sauny obserwujemy od jesieni do jesieni, w rytmie pór roku. Niby niewiele się w ich życiu zmienia, ale jednak dowiadujemy się o tym i o owym, chociaż „Czeski Raj” oparty jest przede wszystkim na niemal zrytualizowanych powtórzeniach przydomków bohaterów i ich ulubionych kwestii: o trzech pilznerach na każdą dolegliwość, o konieczności „amortyzowania” w życiu, o dochodzących zza ściany kobiecych śmiechach, o „ruchaniu” i gotowaniu. Słuchamy domorosłych mądrości, wciąż tych samych anegdotek i powiedzonek. Możemy mieć pewność, że ktoś wygłosi stosowną historię na każdą okazję – niczym w Szwejku. I tu niestety zaczyna się mój problem z tą książką: interesowała mnie przez mniej więcej jedną trzecią, tak jak powieść Haška. Później skończyła mi się wytrzymałość na refreny ripost, dobrze znane kwestie, prowincjonalny „small talk” – trzeba przyznać, że oddane z idealnym wyczuciem, jakby autor wiele godzin spędził na podsłuchiwaniu w kłębach gorącej pary wodnej. Doceniam koncept Rudiša, który właśnie tak chciał pokazać życie: jako ciąg powtarzalnych epizodów, z rzadka przerywanych jakimś ważniejszym wydarzeniem, komentowanym za pomocą kolejnych wyświechtanych banałów przez ludzi, których opinia ważna jest głównie dla nich samych. Wyjęcie bohaterów z ich codziennego otoczenia i wrzucenie do sauny, oddzielonej od świata i czasu, odebranie im nazwisk i nawet bardziej indywidualnych cech, pozwala podkreślić uniwersalność ich przeżyć: w gruncie rzeczy ich problemy i przemyślenia są problemami i przemyśleniami mężczyzn wszędzie poza Czeskim Rajem, choć w tutejszej saunie wybrzmiewają najgłośniej. Dla samej sauny też mozna by wynajdywać rozmaite interpretacje – jednak moja cierpliwość i ciekawość wyczerpały się bardzo szybko i nie miałem ochoty na literackie gierki. Domęczyłem się do końca, skrzywiłem w finale, zapomniałem niemal od razu.

Dużo entuzjastyczniej o „Czeskim Raju” pisała np. Naia.

Jaroslav Rudiš, Czeski Raj, tłum. Katarzyna Dudzic-Grabińska, Książkowe Klimaty 2020.

(Odwiedzono 438 razy, 3 razy dziś)

45 komentarzy do “„I tak tu sobie żyjemy” (Jaroslav Rudiš, „Czeski Raj”)”

  1. Toś mnie tym Szwejkiem nie pocieszył, bo właśnie brnę na Legimi przez wstęp z Ossolineum, żeby nabity wiedzą o, przystąpić do lektury znakowego wydania w papierze :) A na Haska nabrałem ochoty po Młynie do mumii. Może nawet nie tyle na Haska, co na kolejnego Czecha, a że sterczał z półki Szwejk … :D

    Odpowiedz
      • Ale jak raz wstęp ciekawy, teraz czytam o grach słów w powieści i trudności z ich przekładem. Kurczę, Czesi to chyba urodzeni gawędziarze z talentem do opowiadania kosmicznych historii i na przykład ja się im daję wkręcić. Słuchałem bajań Hrabala, Pavla, to posłucham i Haska :)

        Odpowiedz
      • Przyznam, że Szwejka uwielbiam, a tekst z tłumaczenia Hulki-Laskowskiego „Raczy się pan znajdować w burdelu panie lejtnant, ludzie albowiem różnymi chadzają drogami” jest moim mottem życiowym :-) Ale fakt, że książka jest niedokończona i to widać, nie tylko w tym, że się urywa (w sumie na tę wojnę światową nawet dotrzeć nie zdążyli) ale i w ostatnich rozdziałach, które są dużo słabsze niż reszta. Hašek był już wtedy po prostu umierający :-( Natomiast co do Rudiša to dokładnie podzielam Twoją opinię, ciekawą koncepcję doceniam, ale jakieś to takie jest bez wdzięku i robi się nużące, może jakby było krótsze to by się lepiej czytało? W każdym razie podpisuję się pod ostatnim zdaniem Twojej recenzji.
        Co do Czechów, to czytałeś może „Żelary” Kvety Legatovej? Ciekawa jestem opinii…

        Odpowiedz
        • Moim zdaniem jakiś rozsądny wydawca powinien był zrobić Haskowi przysługę i zakończyć publikację po drugim tomie, bo potem to już tylko chaos. I to nie tak, że nie doceniam konkretnych scen, powiedzonek czy anegdot, po prostu jest tego za dużo bez chwili oddechu i czuję się nadmiernie zmęczony. Co do Rudisa, to też mi przyszło do głowy, że to byłoby niezłe opowiadanie, niechby się oni spotykali co tydzień, raz raz i finał. Legatovej nie znam, nie mam w planach, ale sprawdzę, o czym to jest :)

          Odpowiedz
  2. Rok po lekturze nadal uważam, że to taka książka środka: jest niegłupia i może nawet rozerwać, ale niewiele więcej. O dziwo, niektórych bohaterów wciąż pamiętam, podobnie jak ich odzywki.;) Wciąż się głowię, czy jest w Polsce autor(ka) pisząc(a) w podobny sposób tj. lekki, ale nie obrażający inteligencji czytelnika. Czy Szwaja pisała podobnie?

    Odpowiedz
    • Szwaja to chyba jednak trochę inna półka, szczególnie rozbieżne zdania są w kwestii obrażania inteligencji czytelników :D Jeśli chodzi o dobre książki środka, to ja nieustająco polecam Annę Fryczkowską, szczególnie Cyrkówkę Mariannę, bo to nieco inne w klimacie niż zwykłe mroczne powieści autorki.

      Odpowiedz
    • @czytankianki Ja mam ciągle dylemat do jakiej grupy zaliczyć np. książki Petra Stančíka. Przeczytałem obydwie przetłumaczone na polski (zresztą nie ma tego chyba wiele więcej) i podobały mi się nader, ale … No bo jak się ustosunkować do czegoś, co jest reklamowane jako „mistyczny porno-gastro thriller z XIX-wiecznej Pragi”? :D I choć główny bohater tylko łazi, je i ciupcia, to jednak ma w sobie ta opowieść jakiś magnetyzm, a sposób snucia opowieści pochłania. Mnie, rzecz jasna, bo nie wiem jak reagują inni czytelnicy :P

      Odpowiedz
  3. Nie wiem czy to dobry pomysł, ale spróbuję: mam książkę Rozwadowskiej „Elektryczne gitary”, jedna z moich ulubionych książek z dzieciństwa, niestety czytając ją zauważyłam brak jednej kartki, są to strony 298 i 299, i tutaj mam prosbę, jeśli ktoś ma tę książkę, to czy mógłby mi zrobić skan tych stron i wysłać e-mailem? Mogłabym sobie wydrukować i byłabym szczęśliwa, pozdrawiam wszystkich…

    Odpowiedz
  4. Pisałam prosbę o skan strony do książki Elektryczne gitary” Rozwadowskiej i oczywiście nie sprawdziłam przed wysłaniem komentarza .., chodzi o strony 297 i 298

    Odpowiedz
  5. Z opóźnieniem, ale reaguję! :) Przede wszystkim dzięki wielkie za podlinkowanie mojego tekstu i cieszę się bardzo, że postanowiłeś zajrzeć do tej rudišowskiej sauny. Przyznaję, że względem Rudiša jestem bezkrytyczna, tych rozmówek stałych bywalców mogłabym słuchać jeszcze przez następne dwieście stron, ale zdaje się, że mam dużo większą tolerancję na monotonne gawędziarstwo (dlatego i „Szwejka” łyknęłam, o ile pamiętam, bez cienia znużenia i mam same najcieplejsze wspomnienia z lektury – ale zamierzam w najbliższym czasie odświeżyć, tym razem w przekładzie Kroha i ze wstępem profesora Balucha, więc zobaczymy, jak teraz będzie smakowało). Zachwyca mnie u Rudiša przede wszystkim ta czułość względem bohaterów i ich słabości, powiedziałabym, że z lekka čapkowska. A jeśli byłbyś skłonny kiedyś dać mu jeszcze jedną szansę, to polecam na przykład „Ciszę w Pradze”, tam tego gawędziarstwa dużo mniej, i nastrój też zupełnie inny, złowrogi wręcz.

    Odpowiedz
    • Nie mogłem Cię pominąć, w końcu to Ty jesteś winna, że ten Raj przeczytałem :) Szwejk Kroha nie zachwyca bardziej niż Hulki-Laskowskiego, tyle że to nie tłumacza wina :P Nie mam wielkiego porównania z literaturą czeską, ale ta czułość dla bohaterów jest widoczna w tamtejszych serialach: dr Strosmajer, matko kochana, ależ to jest postać! I ten nieśmiały fatygant Anny Holubovej w Kobiecie za ladą, nic o nim nie wiemy, a wyczuwamy różne smutne rzeczy z przeszłości. Chociaż i ten Szwejk jest traktowany jak człowiek. To chyba cecha narodowa, takie zrozumienie dla ludzkich słabości, nie to co u nas, jak nie wielki bohater, to nie warty powieści. Mam jeszcze jakiegoś Rudisa w zapasie, Punk w Helsinkach i Aleję Narodową, może się kiedyś doczekają.

      Odpowiedz
  6. Cieszę się tym bardziej! :) Kurczę, ja się akurat do czeskiego świata wkradłam trochę bocznym wejściem i nie przeszłam fazy na czechosłowackie seriale – „Szpital na przedmieściach” i „Kobietę za ladą” znam tylko z zachwyconych opowieści rodziców. :) Ale wierzę na słowo! Tym bardziej, że to jest widoczne i w filmach, a najlepszy przykład (choć też literacki) to Miłosz Pipka. A trochę młodsze wcielenie Miłosza Pipki pojawia się w Rudiša „Grandhotelu”, jakby co. :) Jeśli chodzi o „Punk” i „Aleję”, to polecam Ci w takim razie bardziej „Punk” – „Aleję” też bardzo lubię, ale więcej w niej tej monotonii (tyle że zamiast dialogu jest tu monolog).

    Odpowiedz
    • Jak tak można bez Kobiety za ladą? Idealny mix ideologii i obyczajowości, i ten sklep, ech. Dobrze, przy rozważaniu Rudisa wezmę Punk, chociaż nie wiem, czy prędzej nie złapię jakiegoś czesko/słowackiego starocia. Tysiącletnia pszczoła się na mnie gapi z półki :D

      Odpowiedz
  7. Mnie znudziła ta książka znacznie wcześniej, i do tego stopnia, że ją porzuciłam na dobre. Za to Grandhotelem Rudis mnie przyjemnie zaskoczył.

    Odpowiedz

Odpowiedz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.