Jako niemal równolatek Michała Witkowskiego pewnie streściłbym pierwszych piętnaście lat swojego życia w szesnastostronicowym zeszycie w kratkę. Autor „Lubiewa” jednak ma większy dar opowiadania i w typowym dla siebie stylu, meandrując, przechodząc od dygresji do dygresji i skupiając się na drobiazgach i epizodzikach wypełnia swoją autobiografią całkiem spory tom. I ten tom czyta się niemal z niesłabnącym zainteresowaniem. Co pewnie po części wynika z chęci skonfrontowania pokoleniowych wspomnień, a po części z tego, że Witkowski nawet o, excusez le mot, pierdołach potrafi pisać zajmująco.
Wanienka z Enerde
Wbrew twierdzeniom autora, nie wszyscy mieszkaliśmy w blokach i nie wszyscy byliśmy kąpani w wanienkach z Enerde. Pewnie polski przemysł państwowy albo prywatna inicjatywa odpowiadały przynajmniej za część plastikowych utensyliów na rynku. Nie wszyscy mieliśmy rodziców z wyższym wykształceniem, którzy z wyjazdów do Enerefu przywozili luksusowe dobra. Nie wszyscy mieliśmy maluchy, by jeździć nimi na wakacje nad morze. I nie wszyscy dostawaliśmy żałośnie smutne paczki świąteczne z zakładów pracy – zrobiło mi się szczerze przykro na myśl o małym Michałku, rozczarowanym zawartością tych prezentów, bo jako mały Piotruś naprawdę nie narzekałem na to, co udało się do tych paczek włożyć paniom z przedszkolnego komitetu rodzicielskiego i paniom z zakładowego działu spraw socjalnych. I chociaż możemy się nie zgadzać w szczegółach, to jednak roztacza Witkowski obraz dzieciństwa, w którym wielu z nas, z pokolenia lat siedemdziesiątych, się odnajdzie: te babcie, u których spędzało się wakacje czy ferie (świetny portret Babci Mosińskiej), te nylonowe fartuszki szkolne, rowery Wigry 3, to wyczekiwanie kolejnych odcinków seriali, komunie z obowiązkowym tortem i gotówką, która tajemniczo znikała z koperty, i te lekcje religii w przykościelnych salkach… Dorastanie, mimo że pewnie każdy z nas chciał się okazać indywidualnością i podkreślać swoją odrębność, też przebiegało z grubsza w tych samych ramach: domu, szkoły, podwórka, nagrywania ulubionych piosenek na magnetofon Kasprzak. Tyle że niektórzy nagrywali Dezertera, a inni Zdzisławę Sośnicką.
Smak elektryczności
Wspomina Witkowski niespiesznie, czasem notuje tylko jakąś migawkę, czasem scenkę, czasem tworzy miniopowiadanie. Wszystko z grubsza chronologicznie, ale przecież nie byłby sobą, gdyby nieustannie nie skręcał na boki, nie dokładał dygresji i dygresji do dygresji. Historia jest w zasadzie czysto prywatna, bo czym był dla sześcio- czy siedmiolatka stan wojenny? Legendarnym już brakiem „Teleranka”, czasem smutku i kolumn milicyjnych pojazdów na ulicach. Dopiero katastrofa w Czarnobylu i wybory 1989 roku stają się jakimiś wyraźniejszymi momentami o znaczeniu historycznym. Czytamy jednak przede wszystkim o małym i trochę większym Michale oraz jego przeżyciach, nieustannie odhaczając w głowie: tak było, to znam (biblioteki!), tak miałem, to pamiętam (kioski Ruchu!). Ale też: nie, nie tak, inaczej, wcale nie, nie znam, nie próbowałem. Trudno się więc nie angażować, szczególnie że Witkowski uruchamia pamięć nie tylko o faktach mniej lub bardziej wyraźnych, ale też przywołuje smaki i zapachy, wrażenia zmysłowe w całym ich bogactwie i różnorodności. Oranżada w foliowych woreczkach, płyn Lugola, vibovit, przedszkolny szpinak: niczym listy startowe w samolocie znowu odhaczamy kolejne punkty w specjalnych spisach. Jedno wrażenie szczególne: zapach elektryczności. I jej smak, gdy dotknęło się językiem biegunów płaskiej baterii cztery-i-pół-wolta. Wersja hardkor: bateria dziewięciowoltowa. Nie będę udawał, że „Wiara” mnie nie pochłonęła i nie oczarowała, choć zdarzały się miejsca nudnawe, a przede wszystkim irytujące, gdy Witkowski się powtarza: jasne, kto z nas nie chciał mieć czarodziejskiego pierścienia Arabeli i koralika Karolci, ale, u licha, nie musi do tego autor nawracać co kilkanaście stron. A świetne porównanie, że coś pachniało „jak stopy Boga”, robiłoby większe wrażenie, gdyby zostało zaoszczędzone na specjalne okazje. W posłowiu Witkowski pisze, że zdania w książce uskrzydlane są przez radość, że wreszcie może mówić we własnym imieniu. Nie żałuję mu tej radości, chociaż odrobina pisarskiej samodyscypliny (u Witkowskiego? Paradne!) albo zezwolenie, by redakcja tu i ówdzie lekko te skrzydełka przyczesała, by nie zaszkodziły. Mogę marudzić, ale cieszę się na kolejny tom i równocześnie nieco się go boję, bo ewidentnie autor dopiero się rozkręca.
PS. Nadal nie wiem, czy w końcu Michał wygrał ten konkurs recytatorski, do którego się tak pilnie przygotowywał, czy nie.
Michał Witkowski, Autobiografia, tom 1: Wiara, Znak 2023.
Zapraszam do przeczytania
Czknijcie sobie z ukontentowania (Michał Witkowski, „Lubiewo bez cenzury”)
Wyjazd do hurtowni (Michał Witkowski, „Drwal”)
W luksusach i na śmietniku (Michał Witkowski, „Fynf und cfancyś”)
„Gdyby Urban nosił turban…” (Maryna Miklaszewska, „Mikołajek w szkole PRL”)
Miś na miarę naszych możliwości… („PRL Grażyny Rutowskiej”)
Mściciel na gigancie (Krystyna Boglar, „Supergigant z motylem”)
Porzucony (Krystyna Boglar, „Brent”)
Stawiam, że nie. Bo jakby wygrał, to by pewnie o tym napisał. Ale nie przeczytam. Jego maniera działa mi na nerwy.
No właśnie mam podejrzenia, że w tych finałach poległ i nie chciał się przyznawać. Ale z drugiej strony mógłby z tej porażki ukręcić dramę na co najmniej dziesięć stron :) Ja się napawam tą manierą, czysty kamp.
Zachęciłeś i prędzej czy później przeczytam. Co prawda PRLowska wieś była moim obozem przetrwania, ale części wspólne z „miastowym” pewnie się znajdą. Vibovit wiadomo, ale czy pamiętasz Akron? :) Smak elektryczności znam, bo zawsze jak „bateryjka” nie chciała świecić, to tak się sprawdzało czy ogniwo działa. Powspominać i porównać na żywo trzeba by kiedyś :)
Akron? Co to akron? Dobra, sprawdziłem. W życiu nie zażywałem, u mnie w domu dawali chlorchinaldin. Czytaj, czytaj, koniecznie, różne klapki się człowiekowi niechcący w pamięci otwierają.
Problem w tym, że nie wiem czy chcę żeby się niektóre z tych klapek otworzyły :P
Tia, nie ma co odgrzebywać starych szkieletów w szafach :P
A wiecie, ja to całe życie myślałam, że ten specyfik na gardło nazywał się CHLOROchinaldin :-) wszystkie dzieciaki tak mówiły: chlorochinaldin. Dopiero parę lat temu odkryłam że O jest tylko jedno w nazwie.
Podobnie jak z cukrem waniliowym. A on jest waniLINowy. Koniec świata. Wszystko legło w gruzach.
To O tam się samo prosiło przecież, zupełnie nie wiem, czemu producent się upiera przy wersji bez tego O :D Dorosłość przynosi wiele rozczarowań, ot co.
Pierścień Arabeli też był moim marzeniem – kupiłam sobie taki po 30-tce, niestety nie spełnia życzeń, natomiast pięknie wygląda.;)))
Nie przyszłoby mi do głowy narzekać na zawartość paczek świątecznych, były – razem z zabawą/balem – wielką frajdą w tamtych czasach.
Mimo różnic w pochodzeniu, adresach itp. dobrze czyta się wspomnienia (prawie) rówieśników, ta wspólnota doświadczeń jest nie do przecenienia. Z tego względu podobała mi się (tak w 2/3;)) książka R. Lis „Moja ukochana i ja” (dorastała na Pradze, jeśli Cię to zainteresuje). Michaśkę będę czytać, choćby przez pamięć o jego b. dobrej wspomnieniowej „Fototapecie”.
Ja się bawiłem pierścionkiem mamy, ale nie chciał działać :( Wiesz, szczerze mi było żal, że Michałek dostawał jakieś obite jabłka, ja tam pamiętam co prawda zielone pomarańcze, ale zawsze był jakiś batonik typu Pawełek, jakieś czekolady czy czekoladopodobności i obowiązkowo orzechy włoskie :D W czasach słodyczy na kartki nie do pogardzenia. Ale fakt, że u mojego taty w pracy dział socjalny działał bardzo prężnie i widać było, że się tym paniom chce.
Lis jako praska rodaczka? Nie wiedziałem, poszukam sobie w takim razie. Bo Fototapetę już mam.
Moje pomarańcze były w porządku, trudno mi uwierzyć, że Michałek dostawał jabłka (wtedy chyba nie było takich możliwości magazynowania, musiały być zgniłe). Czekoladopodobne i orzechy – jak najbardziej.;)
Lis za dużo o Pradze nie pisze, ale są różne smaczki.;)
Jabłka mogły być te późnojesienne i być może nawet sie zdarzały, musiałbym obejrzeć swoje przedszkolne zdjęcia z Mikołajem :D Może przemawia przez niego rozbestwienie zachodnimi delikatesami, jak się miało na co dzień lepsze słodycze, to te wedlowskie czekoladopodobne tabliczki nie robiły wrażenia.
Pytałam mamę i twierdzi, że zimą jabłka były w sprzedaży, bo były już chłodnie.
Obstawiam, że jako drama queen M. koloryzuje, a i może być rozbestwiony.;)
Przeczytałam Intro i widzę rozbuchane ego, nie wiem, jak my się z tą książka w jednym pokoju zmieścimy.;)
No jabłka były cały rok, w końcu byliśmy jabłkową potęgą :) Dla uspokojenia dodam, że to kosmiczne intro to jedyny taki moment, kiedy czytelnika wynosi w kosmos, przez resztę tekstu spokojnie pomieścisz się z nim w jednym fotelu nawet :)
No właśnie, Michaśka był dzieckiem w czasie przemian, co nie przeszkodziło niektórym w wysuwaniu pretensji o… zbyt słabe tło polityczne Autobiografii ! A książka jak wiesz, podobał mi sie jeszcze bardziej niż Tobie ;)
Nie powiem gdzie, jako dziecko, miałem tło polityczne, szczególnie że pochodzę z domu mało rozpolitykowanego. Za to teraz mnie uderzyło, że w Autobiografii nie ma ani słowa o paczkach od przyjaciół z ZSRR, ani o zabawkach od dzieci z NRD. Chyba że to były jakieś lokalne inicjatywy.
Jestem dzieckiem PRLu i pierwszy raz słyszę o paczkach z… ZSRR! Z USA owszem, były jak prezenty od szalonego Mikołaja.. Ale od Dziadka Mroza??? w życiu nic nie dostałam, ani nikt z krewnych i znajomych
Rany, nie dostawaliście w szkole plastikowych budzików albo dziadków Mrozów pełnych pysznych czekoladek? Czyżby to faktycznie jakaś lokalna akcja była, hmm.
Z Hameryki dary były, bo do dziś pamiętam wydzielanego sobie nożem Milky Waya :P Szkoda, że teraz nie mam takiej samodyscypliny jeśli chodzi o słodycze :P Z drugiej strony te smaki na słodkie, to może właśnie pokłosie bezcukrowego dzieciństwa. Wracając do tematu. Żeby nadziane Dziadki od towarzyszy, to nie :)
Kurde, wszyscy wspominają te dary, a ja pamiętam, że raz dostałem paczkę ryżu, a raz bańkę oleju do podziału na dwie rodziny. Nigdy nic słodkiego. A, kurde, całe koleżeństwo z sąsiedniej parafii ciągle miało gumy do żucia i milkiłeje :(
Olej, czy raczej oliwę w metalowej bańce też pamiętam. A te dary ze wschodu, to może w ramach jakiegoś działającego koła przyjaźni. Nie wiem czy u nas było, a jeśli nawet, to nie uczestniczyłem i korespondencji z pionierami nie uprawiałem :P
Korespondencji z pionierami nie było, ale paczki jak najbardziej, dwa razy na pewno. Kurde, czyżby stolica była uprzywilejowana?
Jestem z Warszawy, rocznik 76. Pamiętam, że w pierwszej i drugiej klasie dostaliśmy plastikowe budziki ze słodyczami od przyjaciόł zza wschodniej granicy:) I zazdrościłam chłopcom, że w ich paczkach były też „żelaźniaki”, takie małe metalowe samochodziki. A nie wiem już, co było dla dziewczynek, pewnie jakieś laleczki, co mnie najwidoczniej nie zainteresowało.
Ooo! No wreszcie ktoś się przyznał do tych budzików dzięki :) Ale czyżby to faktycznie stolica była taka uprzywilejowana? Samochodzików nie pamiętam, u nas był albo aparat fotograficzny z żarówką, która się świeciła przy robieniu „zdjęcia”, albo takie dziwne cosie, które się kręciły i świeciły przy naciskaniu tłoczka.