Melancholia przemijania (Tove Jansson, „Lato”)

Jedna wchodzi w życie, a druga powoli z niego odchodzi. Mimo to, a może właśnie dlatego, rozumieją się wyjątkowo dobrze, chociaż na pozór łączy je raczej szorstkie koleżeństwo niż głębsza więź uczuciowa. Sophia i jej babka spędzają lata na bałtyckiej wysepce, a my obserwujemy ich codzienną krzątaninę – niby nic, ale zwykłe wydarzenia stają się niezwykłe, nabierają baśniowego wymiaru.

Niezwykła codzienność

Poranne kąpiele, spacery po plaży i lesie, odnajdywanie rzeczy wyrzucanych przez morze, obserwacja pogody i zwierząt, rzadkie odwiedziny – to wypełnia czas bohaterek. No i rozmowy, niespieszne dzielenie się wrażeniami, wspomnieniami, snami, czasem kłótnie, czasem słowa pocieszenia, sporo zaskakujących pytań i niezbyt oczywistych odpowiedzi. Niekiedy nie wiemy, która bardziej fantazjuje, a która zachowuje większy rozsądek – zależy od dnia i ich nastroju, pewnie też od pory dnia i pogody, któż to wie. Pewnie dlatego babka i wnuczka się ze sobą nie nudzą i starają się intensywnie przeżywać każdą chwilę.

One dwie

Babka ma osiemdziesiąt lat, jest zdystansowana, bo w końcu wiele widziała i przeżyła, wciąż przenikliwa i nader ceni sobie niezależność, sporo pali, czytuje kryminały, zapomina o lekach i rozmawia z Sophie jak z dorosłą. Ma opiekować się bystrą wnuczką, ale niekiedy trudno wskazać, kto tak naprawdę kim się opiekuje. Sophie, mimo iż rezolutna i ciekawa świata, nie radzi sobie z ciemnością i strachami nocnymi, babka zaś ma poczucie, że traci słowa, wspomnienia, życie, że „sprawy kurczą się dla człowieka i ześlizgują w tył i że to, co było takie przyjemne, nic już nie znaczy i jakby blednie”. Obie dają sobie wsparcie, obie się nawzajem wychowują i uczą patrzenia na życie. Gdzieś w tle przemyka ojciec Sophie, wdowiec, pogrążony w pracy, trochę z boku wydarzeń z życia swojej matki i córki.

Aura odchodzenia

Ich całym światem, przynajmniej w lecie, jest wyspa na Bałtyku. Niewielka, dobrze znana, a jednak chyba nie do końca oswojona. „Wszystko jest tu już gotowe, każdy ma swoje miejsce, zazdrośnie strzeżone, spokojne i samowystarczalne. W obrębie tych brzegów wszystko funkcjonuje według rytuałów, skostniałych od ustawicznego powtarzania, a równocześnie każdy kroczy przez swój dzień tak kapryśnie i przypadkowo, jak gdyby świat kończył się za horyzontem”. Najwyraźniej wyspa jest kolejnym wcieleniem Doliny Muminków, miejsca zwykłego i niezwykłego równocześnie – wszystko zależy od nastawienia. Nawiązań do Muminków wskazać tu można mnóstwo, w gruncie rzeczy po drobnych zmianach wiele z tych świetnych opowiadań (czy mikroopowiadań) idealnie wpasowałoby się w te bardziej melancholijne części cyklu o trollach. Bo wiele tu smutku, mimo iż nic smutnego się dzieje – to tylko aura przemijania życia babki, dzieciństwa Sophie i bałtyckiego lata: „Za każdym razem noce robią się ciemne całkiem niepostrzeżenie. Jakiegoś wieczora w sierpniu wychodzi się na dwór i nagle wszystko jest czarne jak smoła, wielka ciepła czarna cisza otacza dom. Jest nadal lato, ale już ono nie żyje, zatrzymało się nie więdnąc i jesień już stoi u progu”.

Tove Jansson, Lato, tłum. Zygmunt Łanowski, ilustr. Tove Jansson, Nasza Księgarnia 1984.