W 1975 roku dwaj młodzi krytycy literaccy, Feliks Trzymałko i Szczęsny Dzierżankiewicz, rozpoczęli swoje zmagania z peerelowską grafomanią. Szczególnie upodobali sobie swojską powieść kryminalną, zwaną milicyjniakiem, ukazując czytelnikom mechanizmy powstawania ich ulubionych utworów i odkrywając nowe podgatunki, np. „kryminał uszminkowany” Urszuli Milc-Ziembińskiej pt. Tajemnica „Elizabeth Arden” (Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1975, ss. 217, nakład 100 000 egz.).
Różne bywają sposoby ożywiania postaci pozytywnych bohaterów w polskiej powieści kryminalnej. Doskonały jest katar. Wystarczy po prostu obdarzyć porucznika Zielińskiego czy innego tam majora Grabowskiego silnym nieżytem, i już śledztwo utrudnione a w powieści więcej życia. Inna znana metoda to odzwyczajanie się bohatera od palenia, albo przeciwnie, palenie nadmierne. Dobry jest też chwyt znany w kręgach twórców powieści milicyjnej pod kryptonimem „Zaniedbywana żona”: kapitan Olszewski czy podporucznik Wiśniewski otrzymują wtedy do towarzystwa małżonkę, która od czasu do czasu ponarzeka na nieregularny tryb życia pracowitego męża, nadając powieści natychmiast mnóstwo życiowego ciepła i autentyzmu.
Pani Urszula Milc-Ziembińska w swojej debiutanckiej (według wszelkich oznak) powieści posłużyła się sposobem najbardziej niezawodnym: jej bohaterowie są dowcipni. Jak coś powiedzą, to boki zrywać, a na wesoły żart stać ich dosłownie w każdej sytuacji. Ot, znaleziono na ulicy zwłoki kobiety – i już nad trupem nawiązuje się dowcipny dialog między kapitanem a sierżantem:
„– No i co, kapitanie, mamy nową robotę?
– A mamy, mamy. W sam raz dla ciebie. Młoda, piękna, elegancka kobieta; tyle tylko, że nie żyje.
– Duża przykrość. Ale jak się to stało?
– Normalnie. Ktoś jej pomógł.
– Jakby mi pan kapitan nie powiedział, pewnie umarłbym w nieświadomości” (s. 7).
Śmiejąc się do rozpuku, czytamy dalej i bawimy się coraz lepiej. Oficerowie zwracają się do siebie nawzajem per „ozdobo milicji”, „wodzu” lub „perełko”, w rozmowach cytują żartobliwe powiedzonka („– Romek, zmiłuj się i przestań śpiewać […], bo głos masz, ale do baletu, natomiast nogi, to powiem ci, stary, w sam raz do chóru”, 108) i w ogóle brylują przed nami bez chwili wytchnienia. Toteż nie może dziwić, że śmiechu jest w powieści co niemiara: „– Wojtek, odnoszę coraz częściej wrażenie – Czerwiński głośno się śmiał – że ty wyraźnie pomyliłeś się z powołaniem [!]. Powinieneś, stary, w Syrenie występować i ludzi rozweselać” (166). Z całą przyjemnością przyznajemy kapitanowi Czerwińskiemu rację: humor powieści jest rzeczywiście na poziomie warszawskiego teatru „Syrena”. A nawet niżej.
Jeśli chodzi o intrygę kryminalną, przeprowadzona jest ona w sposób typowo damski, to znaczy przy użyciu maksymalnej liczby szczęśliwych zbiegów okoliczności i cudownych przypadków. Sprawca zbrodni zostaje wykryty właściwie tylko dzięki temu, że kpt. Czerwiński znalazł się przypadkiem w mieszkaniu pewnej pani, podszedł tam przypadkiem do półki z książkami, jedną z nich przypadkiem wyciągnął i zaczął wertować, po czym przypadkiem znalazł w niej pewien list, który oczywiście natychmiast przeczytał, choć skądinąd list był nie do niego adresowany. Pod koniec powieści zjawia się nagle jakiś zagadkowy profesor Nowak, o którego istnieniu nie mieliśmy dotąd pojęcia, i dokłada swej naukowej ręki do wyjaśnienia tajemnicy morderstwa. Zbędne byłoby dodawać, że zbrodniarzem okazuje się w końcu osoba, którą bez przerwy podejrzewaliśmy z przyczyny jej rozlatanych oczu i spoconych rąk, a mianowicie zdegenerowany niedobitek arystokracji nazwiskiem Sosnkowski, podstarzały reakcyjny goguś, którego pisarka słusznie piętnuje za niestosowny do wieku ubiór i farbowanie sobie włosów. Jeśli już o tej ostatniej czynności mowa, trzeba oddać autorce sprawiedliwość, że na pisaniu powieści kryminalnych to się ona może nie zna, ale na kosmetykach owszem. Zaprawdę, nic co damskie nie jest Urszuli Milc-Ziembińskiej obce. Wprawdzie do końca powieści nie dowiadujemy się, po jaką cholerę jedna pani drugiej pani wcisnęła do ręki pomadkę do ust nadziewaną cyjankiem potasu i kazała się umalować, ale faktem jest, że o pomadkach, pudrach, kremach i perfumach mówi się tu dużo i z zapałem. Wydaje nam się, że i pani Milc-Ziembińska, aby użyć jej stylistyki, „pomyliła się z powołaniem”.
Stanisław Barańczak, Książki najgorsze i parę innych ekscesów krytycznoliterackich, a5 1990, s. 61–62.
Zapraszam do przeczytania
Wiosna z Magdą Szabó (Magda Szabó, „Tajemnica Abigel”, „Świniobicie”)
Państwo pozwolą, że się pochwalę
W luksusach i na śmietniku (Michał Witkowski, „Fynf und cfancyś”)
Ślepy zaułek (Alan Bradley, „As Chimney Sweepers Come to Dust”)
Kaśka i chłopcy (Janina Zającówna, „Heca z Łysym”)
Jedziemy na wycieczkę, bierzemy książki w teczkę…
Reset rozgrzanego umysłu (Martyna Raduchowska, „Szamanka od umarlaków”)
(Odwiedzono 574 razy, 1 razy dziś)
To się chyba nazywa „wąska specjalizacja” :-) z PRL-owskich kryminałów pamiętam dwa „Figurkę z drzewa tekowego” Heleny Sekuły i „Zbrodniarza, który ukradł zbrodnię” K. Kąkolewskiego, który doczekał się nawet nienajgorszej ekranizacji.
Wąska specjalizacja u autorki czy u krytyka? Autorka była tak wąsko sprofilowana, że chyba poprzestała na tym jednym dziele:P Ja pamiętam więcej milicyjniaków, a do jednego czy dwóch mam nawet pewien sentyment:)
Oczywiście, że u autorki! To miałeś jakieś wątpliwości?! :-) Ja do tych dwóch także, film nawet od czasu do czasu oglądam bo do książki Sekuły od czasów studenckich nie wróciłem :-)
Wolałem doprecyzować, żeby uniknąć nieporozumień:) Sekułę szalenie chwali Joanna Chmielewska, Barańczak nie zostawia na niej suchej nitki, a mnie nigdy w ręce nie wpadła.
Chmielewskiej nie znam, Barańczaka i owszem i nie sądzę byś wiele stracił :-), choć czytałem tylko jedną jej książkę a wiadomo „einmal ist keinmal” ;-)
Może i tak, ale chyba i tak nie będę się spieszył z poznawaniem twórczości H. Sekuły:P
Och, a ja „Barakudę” czytałam i uwielbiam, sama nie wiem za co, ale bardzo mi się podoba, bardzo!
No właśnie Chmielewska też tę Barakudę pod niebiosa wychwalała i kiedyś nawet chciałem spróbować.
Okładka to na kryminał nie wygląda…
Jak to nie? Denatka w fazie stężenia pośmiertnego:P Chociaż grafik zasłużył na kryminał:D
Nam na zajęciach z medycyny sądowej pokazywali co innego, ale może nie uważałam…
Momarta: to może wskaż pięć różnic między wizją grafika a tym, co zapamiętałaś:))
Zbyt mało czasu upłynęło od zamieszczenia na tym blogu recenzji Thorwalda, wobec czego – w trosce o dobry wizerunek tego bloga, którego dobro leży mi niezmiernie na sercu – wykonam to zadanie „w pamięci”:)
Miło mi szalenie, że tak dbasz o wizerunek mojego bloga, chociaż odnoszę wrażenie, że jakiś skandal czy dwa tylko by pomogły w poprawie tegoż wizerunku:P Zechciej chociaż po wykonaniu zadania w pamięci przesłać mi wyniki mailem:))
Ksiązka jest jeszcze do zdobycia?
Milc-Ziembińskiej ile chcieć, po 3 zł sztuka:) A przy okazji odkryłem, że pani napisała jeszcze dzieło „Śmierć wśród chryzantem”, brzmi fascynująco:)
Jezu! Pamiętam to! To był mój pierwszy w życiu dorosły kryminał podwędzony rodzicom z ich dorosłego regału, gdzie sobie stał zakurzony i zapomniany. Podwędzony, bo w sumie w moim domu dorośli czytali prawie wcale, sama nie wiem, po kim ja mam to czytanie, ale jeśli już coś złapali z rzadka, to pochłaniali namiętnie. Mama się tłumaczyła, że nie może czytać, bo wtedy w domu nic nie robi. A przecież wiadomo jak to kiedyś było – dom był dumą gospodyni, a lśniące podłogi jej ozdobą największą. Czy jakoś tak. No, ja dokładnie nie wiem, bo nie stosuję.
Wracając do książki – wzięłam, po czym wyjęto mi ją z rąk ze słowami „jeszcze jesteś za mała”.
Ja za mała?! Ja miałam już chyba z 9 lat! No i po kryjomu i z wypiekami toto czytałam i pamiętam tylko tę szminkę, bo zastanawiałam się, kto to jest Elizabeth Arden i byłam strasznie zła, że nie wyjaśniło się do końca. Rzeczywiście byłam za mała:)))
Jakież było moje zdumienie po latach, że to była nazwa jakiejś szalenie wyskokowej marki kosmetyku! A ja, durna, szukałam kobiety w powieści:)
Eh, jakie wspomnienie we mnie wzbudził ten Twój post.
Ale trafiłem:)) Cudne wspomnienie:) Może zafunduj sobie powtórkę?
tak właśnie przemyśliwam, żeby skonfrontować wspomnienia, bo one lubią płatać figle:)
Koniecznie:)
Tak tak może „Off topic”, ale zaglądam na Twojego bloga i też muszę stwierdzić, że jestem beznadziejnie zacofana w lekturze:)
Chyba życia nie starczy na te wszystkie książki:(
Iiii, a co tak pesymistycznie? U mnie jeszcze 600 i wyjdę na prostą:D
:))
Niedawno czytałam książkę, w której intryga była przeprowadzona właśnie „w sposób typowo damski”, a zbiegi okoliczności i cudowne przypadki doprowadzały mnie do furii. :) Obawiam się, że nie tylko panie mają skłonności do takich rozwiązań deus ex machina. :)
Być może po prostu słabi autorzy kryminałów celują w takich rozwiązaniach:)
Niezdrowo zainteresowała mnie „Śmierć wśród chryzantem”. Okładka nader sugestywna. Ciekawe, czy akcja toczy się w środowisku producentów zniczy. :)
Mnie to pachnie śmiercią badylarza tuż przed Wszystkimi Świętymi:P
Mógł na przykład oferować dumpingowe ceny na chryzantemy i konkurencja brutalnie wyeliminowała go z gry. :(
Raczej był paskarzem windującym ceny i zatłukli go doniczkami wściekli klienci:P
Bez względu na to, co się stało, kapitan Czerwiński na pewno sprawnie rozwiązał zagadkę w feerii błyskotliwych żarcików. :)
I może obyło się bez szminek:P
Najwyżej depilacja stearyną, na okładce widać zastygłą warstewkę.
Właśnie wyczytałam, że krem stearynowy wykorzystywany jest w konserwacji mebli skórzanych. Może akcja toczy się w wytwórni ekskluzywnych kompletów ze skaju.
To chyba powieść z czasów, gdy depilacja nie była szczególnie powszechna, więc jednak obstawiam mafię handlarzy zniczami:P
Tutaj niezbity dowód rzeczowy na to, że jednak nie. :)
Eeee, to chała, a już cieszyłem się, że będzie odpowiednia lektura na listopad:(
Pozostaje już tylko „Dolina Muminków w listopadzie”. :)
Czytałem, okropnie depresyjne:)
A nakład bestsellera Urszuli Milc-Ziembińskiej wręcz porażający!
Ja mam wrażenie, że wtedy wszystko tak się wydawało; co wezmę do ręki jakieś rozpadające się książkowe truchło z lat 70-tych, to niżej 50.000 nie schodzi!
Prawda? Łza się w oku kręci, a i tak nie była rekordzistką. Takie „Czy pan pamięta, inżynierze?” Anny Kłodzińskiej 120 tys., tyleż jej „Trzeci gang” oraz „Taniec szkieletów”, komiks o kapitanie Żbiku – 150 tys.
Momarta: wszystko poza Encyklopedią powszechną i podręcznikami szkolnymi:P Tego zawsze brakowało:)
„Jeśli chodzi o intrygę kryminalną, przeprowadzona jest ona w sposób typowo damski”- jak rozumiem,nie chodzi tu o sposób Agaty Christie?
„…w sposób typowo damski, to znaczy przy użyciu maksymalnej liczby szczęśliwych zbiegów okoliczności i cudownych przypadków”. Agatha by się do czegoś takiego nie zniżyła:D
pamiętam, jak sobie tę książkę wyrywaliśmy z rąk, była kolejka do jej czytania na obozie narciarskim w Zieleńcu. Ale wtedy to ona dla nas współczesna była :-)
Nie przypuszczałem, że ktokolwiek może tę książkę kojarzyć, o tu proszę, najpierw Kalio, teraz Ty:) Mam nadzieję, że udało Ci się ją na tym obozie przeczytać:D
udało mi się, mnie by nie? Łokaciami do celu, hehe.
Hehe:) I warto było tymi łokciami się rozpychać?
Tego akurat nie znam (choć pochlebiam sobie, że sporo tych milicyjniaków przeczytałam, może niesłusznie sobie pochlebiam?), ale właśnie, Barańczak. Całkiem niedawno gdzieś mi napisałeś, że jakiejś książki to Ty nie, bo Barańczak mówi „fe”. Teraz będzie mnie męczyło, gdzie mi, a może nie mi? Leniwa jestem i nie chce mi się szukać.
A tak, na Fleszarową mówił fe:P Chociaż nie pastwił się na żadnych z tych jej najbardziej znanych dzieł.
Nie denerwujcie mnie tym Barańczakiem jako wyrocznią. Toż on Chmielewską właśnie zaliczył do powieści milicyjnej. I tu się chce powiedzieć a fe.
Zaliczał, bo pewnie nie czytał nic. Co nie dziwne, bo pewnie była nie do dostania :) Mnie tam bardziej drażniło, jak kręcił nosem na komiksy o Kajku i Kokoszu :)